Н.Энхбаяр: Засгийн газар ухаалаг ажиллаж чадвал л бид ирэх хавар маскаа тайлна
16 цаг 19 минутын өмнө
Эдийн засагч Н.Энхбаяртай ярилцлаа.
Эдийн засагч хүнд вирус судлах хэрэгцээ тийм өндөр байна уу?
-Байлгүй яахав, маш өндөр хэрэгцээ бий. Би энэ номыг ноднин Америкаас захиалж авсан юм. Бүр тодруулж хэлбэл эдийн засагчид коронавирусийг судлах ёстой. Манайхан ХӨСҮТ-ийнхөнд л хамаатай эд гэж ойлгоод яваа л даа. Анагаах ухааныхан вирусээ л судална. Яг математик загварт оруулаад хийх ажлыг нь эдийн засагчид, математикчид хийж байгаа юм. Кембрижийн их сургууль, Их Британийн Империал коллеж, Америкийн Вашингтоны их сургууль, Сингапурын их сургууль яг энэ чигт ажиллаж байгаа.
-Коронавирусийн дэгдэлтийн шалтгааныг янз бүрээр тайлбарлаж байна л даа.
Сүүлдээ бүр дэлхийн улс төр рүү ороод явчихлаа. Наад номон дээр чинь вирусийн дэгдэлтийн гол шалтгааныг юу гэж тайлбарласан байх юм?
-Эрдэмтдийн хэлж байгаа нийтлэг тайлбар бол уур амьсгалын өөрчлөлт. Сүүлийн жилүүдэд гарч буй халдварт өвчний эх үүсвэр нь дандаа халуун бүсийн орнууд байгаа. Вирус үржих тааламжтай бүс нутаг гэдэг утгаараа. Хэт халалт, хуурайшилт болсон үед вирус дэгдэх урьдчилсан нөхцөл бүрддэг. Ковид гарснаас хойш судлаачид Тайланд, Бирм, Вьетнам гэх мэт Зүүн өмнөд Азийн орнуудаар судалгаа их хийх болсон. Тэр бүх судалгааны эцэст уур амьсгалын өөрчлөлт гэсэн шалтгааныг л онцолж байна.
Уур амьсгалын өөрчлөлтөөс болж сарьсан багваахайнууд суурьших газраа өөрчилнө, тэр өөрчлөлт нь хүнд илүү аюул тарина гэсэн санааг онцолж байгаа. Хоёрдугаарт, Хятад болон Зүүн Өмнөд Азийн улсууд элдэв янзын мах хэрэглэдэг. Гол шалтгаан гэвэл ийм хоёр шалтгаан бий. Сарьсан багваахайны хувьд тэр чигтээ вирусийн цуглуулга. Өчнөөн мянган вирус тээдэг амьтан. Гадагшаа тархдаг, тархдаггүй вирус л гэсэн ялгаа байгаа. Товчхондоо ковид сарьсан багваахайн биед байсаар ирсэн. Хэзээ дэгдээд байна вэ гэдэг дээр нэг сонирхолтой судалгаа байна лээ. Латин Америк, Зүүн Өмнөд Азийн орнуудад судалсан байсан. Нар хиртэлтийн өмнөх сар орчмын хугацаанд амьтдын хөдөлгөөн маш идэвхтэй болоод нар, сарны хиртэлт болсны дараа нам жим болдог. Бидний нүдэнд үзэгддэг гэрлээс гадна нарны туяатай хамт маш олон урт богино долгион ирж байгаа. Тэр долгионуудын нөлөөллөөр амьтдын бие дэх вирус идэвхждэг гэж үздэг.
-“Ковид-19”-ийн дараа өөр ч айхавтар вирус дэгдэх магадлал өндөр гэсэн таамаглал сонсогдох юм. Хэр ортой таамаглал вэ?
-Вирусийн гаралтай халдварт өвчин дахиад шинээр үүсэх талаар маш олон судалгаа байна. Ковидоос бүр өмнө ДЭМБ Монголд бүс нутгийн зөвлөгөөн хийхдээ яг энэ тухай ярьсан. Шинээр сэргэж байгаа халдварт өвчнөөс яаж сэргийлэх вэ гэсэн сэдвээр зөвлөгөөн хийсэн юм. 2019 онд олон улсын байгууллагууд амьтан, хүний халдварт өвчин харилцан хамаарал, уялдаатай байна гэж их ярьсан. Яг энэ асуудлаар 2019 оны хавар Төрийн ордонд хэлэлцүүлэг хийж байсан. Харамсалтай нь тухайн үед ЭМЯ-наас ганц газрын дарга нь оролцсон болоод тоогоогүй л дээ. Зоонозын өвчин гэсэн байдалтай л хараад өнгөрсөн.
-Ковид дэгдэхийн өмнө аюултай шинэ вирус дэгдэх магадлал өндөр гэсэн мессэж өгсөн хэлэлцүүлэг, зөвлөгөөнүүд болоод байхад бид тоогоогүй байх нь…?
-Тэгж ойлгож болно. Уур амьсгалын өөрчлөлт дараа дараагийн халдварт өвчний нөхцөлийг бий болгож эхэллээ, зооноз өвчин өмнө нь бүс нутгийн хэмжээнд гардаг байсан бол одоо илүү өргөн хүрээнд тархах нь гэсэн өнцгийг хөндсөн. Испани томуугийн үед агаарын тээвэр, хурдан галт тэрэг байгаагүй. Усан онгоцоор аялаад нэг газраас нөгөө газарт очтол урт хугацаа шаарддаг байсан. Гэтэл өнөөдөр долоо хоног усан онгоцоор явдаг байсан газар хэдхэн цагийн дотор нисээд очдог болсон. Товчхондоо вирусийн халдвар авсан хүнийг өвчтэй эсэхийг мэдэж ч амжихгүй хугацаа гэсэн үг. Бид ковид дэгдэхээс өмнө энэ эрсдэлийн тухай ярилцаж, зөвлөлдөж хэлэлцэж байсан юм. Хятадаас халдвар авсан хүнийг хилээр орж ирэхэд нь илрүүлэх аргагүй болчихсон нь л орчин үеийн халдварт өвчний гол аюул.
-Бид ковидтой хэр удаан амьдрах вэ гэсэн асуулт гарч ирж байна. Энэ асуултад дэлхийн эрдэмтэн судлаачид ямар хариу хэлж байгаа бол. Ковид дөнгөж дэгдэж эхлэх үед тантай ярилцахад цаад зах нь хоёр жилийн асуудал бий гэж хэлсэн чинь тод санагдаж байна. Одоо эргээд харахад аль хэдийнэ хоёр жил болчихож…?
-Дэлхийн 7.8 тэрбум хүнээс насанд хүрэгчид нь 60 хувь гэж бодоход 4 тэрбум хүний хоёр тэрбум тун вакцин хийх шаардлага бий. 4 тэрбум хүн гээд тооцохоор 8-9 тэрбум тун вакцин хийж байж дэлхий аюулгүй болно. Үүний 80 хувь гэж тооцвол 7 тэрбум тун вакцин гэсэн тоо гарч байна. Энэ хэмжээний вакциныг үйлдвэрлэхэд хоёр жилийн хугацаа шаардах нь тодорхой байсан. Би энэ тооцоон дээр үндэслэж хоёр жил гэсэн хугацаа хэлсэн юм. Америк гэх мэт цөөхөн орны хувьд өнөө жилийн намар сэхээ авах байх. Тэр үед сүргийн дархлаандаа хүрнэ гэж байгаа. Европын холбооны олон сая хүнтэй улсууд ч тэр хавьцаа амьсгаа авах болов уу. Зүүн Европын жижиг улсуудын хувьд өнөөдөр харьцангуй дажгүй болж эхэлсэн. Гэтэл дельта вариант тархаж буй Их Британи, Франц гэх мэт улс төдийлөн сайн хяналт тавьж чадахгүй байна. Дахиад шинэ вариант гараад ирвэл миний хэлж байгаа хугацаа цаашлах нь тодорхой.
-Коронавирусийн шинэ вариант гарч ирэх магадлал хэр вэ?
-Маш өндөр.
-Өндөр хөгжилтэй орнуудын сэхээ авах цаад хугацаа хэзээ бол?
-Ирэх хавар болов уу. Бүр тодруулж хэлбэл, Хойд Америк, Европ хоёр. Тэр үед хилийн аялал жуулчлал тэдний хооронд чөлөөтэй болж эхэлнэ. Хөгжиж байгаа орнуудын хувьд хэцүү. Улс орнуудын халдварын жагсаалтаас харахад эхний аравт байгаа улсууд нь дан хөгжиж буй улсууд. Тэрэн дотор өндөр хөгжилтэй хоёр, гуравхан улс бий. Тэр жагсаалтыг БРИКС-ийн орнууд тэргүүлж байна. Тодруулж хэлбэл, Энэтхэг, Бразил, Орос, Хятад, Индонез. Энэ улсуудын вакцинжуулалт яагаа ч үгүй. Хүн амынх нь тоо маш их, вакцины хүртээмж муу. Тэдний хувьд ирэх хавар л вакцинжуулалт нь 70, 80 хувьдаа хүрнэ.
-Хүүхдийн вакцинжуулалт ирэх намар гэхэд нэг их урагшлахгүй болов уу. Ер нь ирэх есдүгээр сард сурагчид танхимаар хичээллэх найдлага хэр байна вэ?
-Вакцинд хамрагдсан 16-гаас дээш насны хүүхдүүдийн сургалтыг танхимаар хийнэ гэсэн хувилбараар явж болох юм. Долоо хоногийн гурван өдөр хичээллэнэ гэдэг ч юм уу. Вакцинд хамрагдаагүй 6-12 насны хүүхдүүд шаардлагатай бол долоо хоногт танхимд нэг удаа хичээллэнэ гэчих хэрэгтэй. Багш нар нь чиглүүлэх чигийн ажлыг тэр өдөртөө хийдэг байвал зүгээр. Энэ мэт хосолсон хэлбэрээр явах нь амьдралд ойр таамаг. Ямар ч байсан 9-11 дүгээр сард хичээл жигдрэхгүй байх. Тэр үед 12-оос дээш насны хүүхдүүдийн вакцин жигдэрч магадгүй. Ингээд харахаар манайд халдвар буурах магадлал ирэх оны хоёр, гуравдугаар сар байх болов уу. Товчхондоо Засгийн газар зөв бодлоготой ажиллаж чадвал ирэх хавар бид маскаа тайлна.
-Ковидын дельта хувилбар дэлхийг түгшээж байна. Цаашдаа ч хувилбарууд нэмэгдсээр байх нь гэж ойлгосон…?
-Хоёр хувилбар байна. Нэг нь аюултай вариант. Тэр нь дотроо дөрвөн янз. Альфа, бетта, гамма, дельта гээд. Цаана нь анхаарах ёстой долоон вариант байна. Хамгийн сүүлд нь лямбда гэж хувилбар бий. Эдний хувьд дельтагаа бодвол хурд багатай. Гэхдээ тодорхой бүс нутагт гарчихсан, хувирчихсан вариантууд. Хамгийн аюултай нь олон сая хүн амтай Энэтхэг, Бразил, Индонезид хувирах өндөр эрсдэлтэй. Эдгээр улсад вакцинд хамрагдаагүй олон сая хүн аж төрж байна. Энэ вирусийн нэг аюул нь хүний биед ороод дараагийн биед орохоороо хувираад байгаа. Дамжих тусмаа олон шинэ хувилбар гарч ирнэ, цаашлуулаад харвал улирлын томуутай давхацна гэх мэт эрсдэлүүд бий.
-Ковидын ийм эрсдэлтэй нөхцөлд манайх шиг улс орнуудын эдийн засаг дажгүй хөгжих боломж байна уу?
-Манай асуудал их төвөгтэй. Бид Зүүн Европ, Зүүн Өмнөд Азийн орнууд шиг эдийн засгийн хөгжил нь боломжийнхоо түвшинд хүрсэн улс биш. Уул уурхайн салбар экспортын 90 хувийг эзэлж байгаа нөхцөлд манай эдийн засаг байнгын савлагаатай байна.
-Тэгвэл экспортын төрөлжилт хэзээнээс олширч, уул уурхайгаас хараат бус аж төрөх бол?
-Наад зах нь 2030 оноос тийм болох байх. Ойрын арван жилд бид уул уурхайтайгаа л амьдарна. Дэлхийн эдийн засгийн хувьд ялгавартай сэргэлт гарна гээд байгаа. Вакцинжуулалтаа амжилттай хийсэн Хойд Америк, Европ, Австрали, Шинэ Зеланд улсуудын эдийн засаг хамгийн түрүүнд гайгүй болно. Хоёрдугаарт, эдийн засгийн тулах хүч болж байгаа БРИКС-ийн орнуудын хувьд байдал сайжрах яагаа ч үгүй байна. Эдгээр улсын төв банкууд эдийн засгаа дэмжих арга хэмжээгээ үргэлжлүүлэн явуулж байгаа.
-БРИКС-ийн орнуудад ирэх хавраас л сэргэлт ажиглагдана гэж ойлголоо, таны ярианаас?
-Наад зах нь ирэх хавраас болов уу. Манай улсын хувьд гол худалдан авагч маань урд хөрш гээд харахаар бидэнд тийм ч нааштай өнгө харагдахгүй л байгаа.
-Түүхий эдийн үнэ ханш дээр супер циклийн үе ирчихсэн гэсэн таамаг дуулдаж байгаа. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?
-Шууд хариулахад төвөгтэй. Нэг талаас өрнөдийн орнууд “Эрэлт үүсч эхэлсэн, эдийн засгаа дэмжиж яваа, түүхий эдийн супер цикл болох гэж байна” гэж яриад байгаа. Гэтэл нөгөө талд өөр бодолтой байна. Дөнгөж сая зургадугаар сарын эхээр Хятад улс металлынхаа нөөцөөс зэс, хөнгөн цагаан, цайрыг гаргаж худалдана гэнгүүт зэсийн үнэ 9200 ам.доллар руу унах жишээний. Энэ хоёр зөрчил түүхий эдийн үнийг байнга савлуулж байгаа. Хятад улс үнэтэй материал авахыг хүсэхгүй байна.
-Тэгэхээр супер цикл ирсэн гэх таамаглалын хувьд үндэслэл багатай болж таарах нь ээ дээ?
-Энэ жилдээ лав биш. Би хувьдаа энэ таамагт итгэхгүй байгаа. Өрнөдийн орнуудаас гаргаж байгаа геополитикийн тоглолт маягийн юм гэж харж байна. Дэлхийн зах зээлийн тухайд зэс, хөнгөн цагааны гол худалдан авагч бол Хятад. Үнэ өсөх нь Хятадад маш дарамттай. Тэр бодлого, сонирхлын эсрэг Хятад улс сая шийдэл хийчихлээ. Манайхаар бол улсын нөөцийн газрын дарга нь “Бид нөөцөөсөө металл гаргаж худалдана” гэж зарлангуут 10000 ам.долларт хүрсэн зэсийн үнэ 9200 ам.доллар руу уруудчихсан.
-Геополитикийн ийм тоглолт нэг хэсэгтээ үргэлжлэх нь гэж ойлголоо…?
-Тэгнэ. Их долоогийн хуралд Жо Байден “Манай гол дайсан өрсөлдөгч бол Хятад, ОХУ” гээд маш тодорхой зарлачихлаа. Их долоогийн хурлын үеэр болсон хаалттай маягийн хурал болсон доо. Европын холбооны зүгээс, тухайлбал Герман гэх мэт улс Хятадтай ойрхон байх сонирхолтой. Гэтэл Америк, Англи хоёр маш хатуу байр суурьтай байгаа. Их долоогийн хурлын үеэр хэвлэлийнхэнд хаалттайгаар хуралдаад Хятадын эсрэг нэгэн дуутай тэмцье гэсэн яриа хөөрөө өрнүүлсэн тухай мэдээлэл цацагдсан. Жо Байден ажилдаа орсныхоо дараа Пентагон болон Тагнуулын төв газартаа Хятадын талаарх бодлогын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар тайлан илтгэ гэсэн үүрэг өгсөн юм. Америкийн Батлан хамгаалахын сайд Аустин тэр дагуу өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард Цагаан ордонд тайлангаа танилцуулсан. Тэр тайланг сонссоны дараа Жо Байден “Батлан хамгаалах салбарын тухайд манай номер нэг өрсөлдөгч бол Хятад. Бид батлан хамгаалах салбартаа томоохон арга хэмжээ авна” гэж мэдэгдээд батлах хамгаалах салбарынхаа төсвийг эрс нэмэгдүүлчихсэн. Урд хөршийн хувьд батлан хамгаалахын салбарын хөгжлөөрөө цойлоод ирэхээр дэлхийн бодлогыг тодорхойлж байгаа АНУ, Их Британи тэрийг нь хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөхгүй. Тэр агуулгаараа эн�
Related Keywords